کارنامه و تاثیر دگراندیشان ازلی در ایران
به همت انتشارات فروغ آلمان جلد اول کتاب کارنامه و تاثیر دگر اندیشان ازلی در ایران به قلم منوچهر بختیاری پژوهشگر تاریخ مشروطیت، به زیور طبع آراسته گردیده است. در سال ۲۰۱۵ نیز دو جلد کتاب نهضت مشروطه و تقی زاده-سوسیال دمکراسی و جدایی دین از دولت در دو جلد از همین نویسنده منتشر گردید. موضوع بابیان ازلی و نقش موثر آنان در انقلاب مشروطیت یکی از موارد کتمان و پنهان شده در تاریخ معاصر میهن ما است واین برای اولین باراست که موضوع ازلیان و نقش و تاثیر انکار نا پذیر آنان در چنین ابعاد گستردهای مورد پژوهش وبر رسی دگربین قرارگرفته است.
«ازلیان» نام گروهی از پیروان سید علی محمد باب است که پس از وی یحیی صبح ازل را جانشین وی دانستند. این دسته از پیروان سیدعلی محمد شیرازی مشهور به باب که معتقد به کتاب بیان بوده و «بیانی» نامیده میشدند، به دنبال طرح موضوع من یظهره الله بودن توسط میرزا حسینعلی نوری در سال ۱۸۶۶، نظریههای ایشان را در خصوص اینکه موعود کتاب بیان است را نپذیرفته به دین بهایی نگرویدند و همچنان به کتاب بیان و جانشین سیدعلی محمد باب یعنی میرزا یحیی نوری صبح ازل پایدار و معتقد مانده و بابیان ازلی نام گرفتند.
تحرک ازلیان در سیاست ورزی نوین و برپایی بنیانهای ایران نودر دو حوزه جغرافیایی عثمانی و ایران، همچنین طرح و تدارک پیش زمینههای فکری و فروزش ذهنی مشروطه طلبی و تکاپوی عملی در سوی تحقق آن پیشبرده شد. سران ازلی حوزه استانبول میرزا آقاخان کرمانی و شیخ احمد روحی- دامادان صبح ازل- تمرکز نظری و عملی خود را در ترویج و تبلیغ ضرورت برقراری حکومت قانون و مساوات حقوقی همه اهالی ایران گذارده بودند. بر بستر این پیشدرآمدها فعالین ازلی درون کشور به فعالیت گستردهای در نکوهش بیداد و بی عدالتی ناشی از حکومت خودمدار فردی و لزوم برقراری نظام مشروطه روی آوردند. از میان بسیاران بابیان ازلی این جنبش موثر شخصیتهای بلند آوازهای چون میرزا نصرالله خان بهشتی موسوم به ملک المتکلمین، میرزا یحیی دولتآبادی، میرزا علیمحمد دولتآبادی، سید جمال الدین واعظ اصفهانی، ذکا ءالملک فروغی، میرزا جهانگیر خان شیرازی مشهور به صور اسرافیل، میرزا حسن رشدیه، ناظم الاسلام کرمانی، حاج مهدی شریف کاشانی، شیخ اسداله شریف کاشانی، قاضی ارداقی… را میتوان نامبرد.
نویسنده کتاب در مقدمه آن مینویسد: «موضوع این کتاب در حوزه حساس و خطر آفرین سرزمین ما است حوزهای که آزار و پیگرد و درد بسیار آفریده است. تحمیل تک صدایی و مذهب غالب عدم گفتگوی آزاد و مختار وفارغ از هراس تفتیش در باره دگرا ندیشان بابی و تاثیر و سرنوشت آنها در ایرانهالهای راز آلود توطئه نگر و مملو از بد فهمی گسترانده است. اجبار به نهان اندیشی و پنهان کاری و پرهیز عمومی از پرداختن به علل نارواداری و عدم تحمل دگر اندیشان در جامعه ما یکی از موانع اصلی باز دارنده از آزاد اندیشی و شکفتن مطلوب تر تفکر خلاق و پویا در این سرزمین بوده است.»
وی در همین مقدمه میافزاید: «سهم بابیان در شکستن برخی از موانع بازدارنده تغییر وتحول بویژه منهیات و منکرات شرعی و آفریدن بستر بازتربرای نو آوری و تغییر و گذر از دین ورزی قدسی و فقه سنتی به جهان نگری دینی گیتی مدار و حقوق جدید و ورود ایران به سیاست ورزی نوین در آثار غالب تاریخی ناگفته و یا درهالهای راز آلود مانده است…»
نویسنده کتاب، زنده یاد فریدون آدمیت مورخ دوران مشروطیت را که در یک خانواده دیوانی-سیاسی عصر مشروطه رشد کرده و ازلیان در مراوده با پدرش بوده، آرشیو خصوصی پر و پیمانی هم از ان مراودات داشته است از این نظر که بسیاری از آنچه میدانسته را پنهان کرده و از آشکارگویی اسناد و مدارکی که در دسترس داشته پرهیز نموده، نقد نموده است.
(برگرفته از سایت احبار روز)