حافظ شیرازی

حافظ شیرازی از مشهورترین شاعرهای ایرانی است که غزلیات او از برگزیده‌ترین آثارش هستند. او در قرن هشتم هجری قمری زندگی می‌کرد، اما در تقویم امروزی هم یادی از او هست؛ هرساله در روز ۲۰ مهر بزرگداشتی برای این شاعر گران‌قدر برگزار می‌شود.

زندگینامه حافظ شیرازی

حافظ شیرازی (Hafez)، با نام کامل خواجه شمس‌الدین محمد شیرازی، در شیراز به دنیا آمد. پدرش، بهاءالدین محمد، در دوره‌ی اتابکان از اصفهان به شیراز مهاجرت کرده بود. مادرِ شمس‌الدین اهل کازرون بود و در شیراز زندگی می‌کرد. تاریخ دقیقی برای تولد این شاعر وجود ندارد؛ اما طبق تخمین‌ها حافظ را از شاعرهای قرن هشتم هجری قمری می‌دانند. حافظ شیرازی در همان دوران کودکی پدرش را از دست داد. زمانی که نوجوان بود، در نانوایی شاگردی می‌کرد و به مکتب‌خانه‌ی کنار نانوایی می‌رفت. او به یادگیری علوم مذهبی و ادبی علاقه‌ی زیادی داشت و در مجالس علمی و ادبی شرکت می‌کرد. شمس‌الدین زبان عربی را یاد گرفت و در سن نوجوانی توانست قرآن را حفظ کند. به همین خاطر او را با لقب «حافظ» می‌شناختند.

حافظ شیرازی در دهه‌ی بیست‌سالگی بیشتر علوم دینی را می‌دانست و در مجالس صاحب‌نظر بود. قوام‌الدین عبدالله، مولانا بهاءالدین عبدالصمد بحرآبادی، مولانا شمس‌الدین عبدالله، قاضی عضدالدین عیجی، سید شریف علامه گرگانی از استادهای او بودند. او علاوه‌بر قرآن، تفسیر، فلسفه و نحو عربی را هم آموخت. طبق گفته‌ی خودش هر صبح مجلس درس قرآن داشت. یادگیری‌های حافظ شیرازی به همین‌ها ختم نشد و مباحثی درباره‌ی موسیقی خواند. او دستگاه‌ها و پرده‌های موسیقی را به‌خوبی می‌شناخت.

محبوبیت حافظ شیرازی آن‌قدر زیاد بود که در دربار شاه شیخ ابواسحاق کار می‌کرد و خرج زندگی‌اش را درمی‌آورد. او در دوران زندگی‌اش در خدمت پادشاهان دیگری مثل شاه منصور و شاه یحیی هم بود. حافظ شیرازی تأکید فراوانی بر درستکاری داشت و ریا و فریب مردم را از بزرگ‌ترین گناه‌ها می‌دانست. خیلی از حاکم‌ها در سرزمین‌های عربی و هند او را به دربار خود دعوت کرده بودند، اما حافظ شیرازی دعوت آن‌ها را نپذیرفت. او در بعضی از شعرهایش گفته است که دلش می‌خواهد به عراق و یزد سفر کند؛ اما می‌گویند که او فقط به اصفهان و یزد سفر کرده است. حافظ شیرازی در بخشی از ابیات می‌گوید که امیر یزد با او رفتار درستی نداشت. او برای غربتش در یزد گریه کرده بود و دلش می‌خواست به شیراز برگردد. احتمال‌هایی درباره‌ی سفر حافظ به هند و هرمز هم هست که به‌طور قطعی آن را تأیید نکرده‌اند.

حافظ شیرازی و شاخه‌نبات

بخش زیادی از زندگی‌نامه‌ی حافظ شیرازی را براساس شعرهایش نوشته‌اند. او در دوره‌ی جوانی عاشق شده بود و در شعرها معشوقش را به‌ اسم «شاخه‌نبات» معرفی کرده است. بعضی‌ها هم می‌گویند اسم معشوق حافظ نسرین بود و شاخه‌نبات لقبی است که شمس‌الدین به او داده بود. او برای وصال با شاخه‌نبات 40 شبانه‌روز در آرامگاه باباکوی شب‌‌زنده‌داری کرد و دعا خواند. بعضی از اشعار حافظ شیرازی به میزان علاقه‌ی او به همسرش اشاره می‌کند. مثلاً:

«مرا در خانه سروی هست کاندر سایه قدش / فراغ از سرو بستانی و شمشاد چمن دارم»
«آن یار کزو خانه ما جای پری بود / سر تا قدمش چون پری از عیب بری بود»

حافظ شیرازی حتی بعد از مرگ همسرش ازدواج نکرد و مجرد ماند. حاصل ازدواج او با شاخه‌نبات یک پسر بود؛ اما متأسفانه تنها فرزندش در جوانی، زمانی که پدر را در سفر هند همراهی می‌کرد، از دنیا رفت. به همین خاطر سفر حافظ به هند در آن زمان نیمه‌کاره ماند.

درگذشت حافظ شیرازی

طبق گفته‌ها، خواجه شمس‌الدین حافظ شیرازی در سال 792 هجری قمری از دنیا رفته است. او را در گلگشت مصلی شیراز، در منطقه‌ای باصفا، به خاک سپرده‌اند. امروزه آرامگاه حافظ از مهم‌ترین مکان‌های دیدنی شیراز است که گردشگرهای زیادی از آن بازدید می‌کنند.

«لسان الغیب»، «ترجمان الاسرار» و «سلطان الشعرا» از القابی است که بعد از مرگ به او نسبت داده‌اند. دیوان حافظ شیرازی را بیشتر از 400 بار به زبان فارسی و دیگر زبان‌های دنیا چاپ کرده‌اند. در این روز عاشقان حافظ و پژوهشگرهای داخلی و خارجی به شیراز می‌روند. آن‌ها درباره‌ی شکوه و عظمت این شاعر حرف می‌زنند و کنار آرامگاهش حافظ‌خوانی می‌کنند.

بهترین کتاب‌های حافظ شیرازی

دیوان حافظ (The Divan of Hafez) ارزشمندترین دستاوردی است که این شاعر بزرگ در طول زندگی‌اش برای چندین نسل به یادگار گذاشت. در دیوان حافظ شیرازی، حدود 500 غزل، 42 رباعی و تعدادی شعر در دیگر قالب‌ها وجود دارد. او بیشتر شعرها را به زبان فارسی نوشته است؛ البته حافظ بعد از خیام بیشترین آثار را به زبان عربی نوشته است. دیوان حافظ حس‌وحالی از غزل‌های عاشقانه‌ی سعدی را دارد و عارفانه‌های مولانا را بازتاب می‌کند. همچنین به‌خوبی می‌شود تأثیرپذیری از قرآن و اقتباس از آیه‌های مختلف را در ابیات دید. تاریخ‌شناس‌ها می‌گویند، بعد از وفات حافظ، محمد گلندام شعرهای او را جمع‌آوری کرد و به‌شکل دیوان درآورد. افرادی مثل محمد قزوینی، قاسم غنی، پرویز ناتل خانلری، هوشنگ ابتهاج و… روی تصحیح این کتاب کار کرده‌اند. تعداد زیادی از نسخه‌های خطی دیوان حافظ شیرازی در کتابخانه‌های ایران، افغانستان، پاکستان، ترکیه و دیگر کشورهای غربی موجود است.

امروزه علاوه بر نسخه‌های چاپی، می‌توانید نسخه‌ی الکترونیکی دیوان حافظ و کتاب صوتی عاشقانه‌های حافظ شیرازی را از سایت و اپلیکیشن کتابراه تهیه کنید.

سبک نگارش و دیدگاه‌های حافظ شیرازی

حافظ شیرازی به غزل‌سرایی‌هایش شهرت دارد. ابیات او در این قالب از برجسته‌ترین غزلیات فارسی است؛ اما شعرهایی در قالب قطعه، قصیده، مثنوی و رباعی هم سراییده است. سبک نگارش حافظ فضایی عاشقانه، عارفانه و مدحی دارد. او توانست، با استفاده از ایهام، غزل‌های عاشقانه و عارفانه را با هم یکی کند. خیلی از پژوهشگرها می‌گویند سبک غزل‌های حافظ «پریشانی» است. در هر بیت موضوع‌ تغییر می‌کند و استقلال دارد. می‌شود قدرت خیال‌پردازی شاعر را در هر بخش به‌خوبی درک کرد. تفسیر شعرهای حافظ شیرازی بسیار سخت است. تا امروز افراد بسیاری درباره‌ی نوشته‌های او بحث کرده‌اند و اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. او عرفان را به‌خوبی می‌دانست؛ اما در شعرهایش ارشاد نمی‌کرد. مرید کسی نبود و مریدی هم نداشت. از دیگر ویژگی‌های نوشته‌ی حافظ، طنزگویی است؛ البته طنز شعرهای او لطیف است و باعث آزردگی خاطر کسی نمی‌شود.
موسیقی شعرهای حافظ شیرازی آن‌قدر دلنشین است که محمدرضا شفیعی کدکنی می‌گوید این شاعر در سرودن غزلیاتش بسیار دقت می‌کرد. او حتی تلاش کرده است که اشعارش با دستگاه‌های آواز ایرانی مطابقت داشته باشد. به همین خاطر او را موسیقی‌دانی بزرگ هم می‌دانند.

(برگرفته از سایت کتابراه)