samak-e Ayar

سمک عیار ( دو جلدی

سمک عیار» یکی از کهن ترین نمونه های داستان پردازی در ادب فارسی است. شیوه نگارش داستان چندان دلپذیر و خواندنی است که همانندی برای آن در ادبیات فارسی نمی توان یافت. زبان و نگارش داستان، ساده و بی پیرایه و همانند گفتار مردم روزگار خود است. هر چند روزگار نگارش داستان پیدا نیست ولی بی گمان می توان آن را نمونه ای از زبان دیرینه فارسی زبانان سده های پنجم و ششم هجری دانست. متن داستان شرح رزم های شاهزاده ای ایرانی است در سرزمین چین و ماچین. افزون بر این نکته هایی از لغات و تعبیرات و اصطلاحات زمان نگارش داستان در آن دیده می شود که گویای دیرینگی آن است، اما شیوه تحریر افسانه چندان دلپذیر است که خواننده نکته یاب به هوشمندی در می یابد. در این کتاب، درباره اوضاع اجتماعی و دیوانی، آداب و رسوم، باورها و اعتقادات، و شیوه زندگانی مردمی که در آن روزگار می زیسته اند، نکته های بسیار بدیع و دلچسب می توان یافت که گویای پذیرفته های مردم زمان است که اوقات فراغت خود را با شنیدن آن از زبان قصه گویان و راویان سپری می کردند و از رنج های زمانه بر می آسودند.

داستان، سرگذشت «مرزبان شاه»، پسر شاه «حلب» است که از دختر پادشاه عراق زاده شده و دل به مهر دختر «فغفور»، شاه چین، بسته و به رزم شهریار ما چین رفته است. «داستان سمک»، ریشه در روزگاری کهن دارد و ریشه و بن داستان، وابسته به دوران پهلوانی است که در گذر زمان بارها دگرگونی پذیرفته و تازه گشته است. صحنه های جنگ و جنگاوی در آن، همانند شاهنامه فردوسی است؛ نکته های گویای تمدن و فرهنگ آن نیز همانند ی های بسیار با این کتاب دیرینه سال حماسی دارد. نام های خاص در این داستان رنگ ایرانی دارد: مرزبان شاه، هرمز گیل، مه پری، شاهک، گیل سوار، خورشید شاه، فرخ روز و … مرزبان شاه، شهریار حلب و شام و شامات و عراق و خراسان و فارس و مازندران است و دستی بر دیگر سرزمین ها چون بخارا، هندوستان، دیلم و دیلمان، جوزجان و ترکستان دارد. اما قهرمان یکتای داستان، «سمک» است، پهلوانی که در مردی، عیاری، رای، تدبیر و خرد همانندی ندارد و همه جا یار و یاور مرزبان شاه است.

در روزگار گذشته، روای داستان که قصه گویی چیره دست بود در یکی از میدان های شهروده یا کنار یک رهگذر عمومی، بساط نقالی می گسترد و با نواختن طبل و شیپور مردم را به شنیدن قصه دعوت می کرد. این یکی از سرگرمی های اقشار و گروه های فقیر جامعه بود. زن و مرد و پیر و جوان گرد می آمدند و به داستان که با چیره دستی بیان می شد، گوش فرا می دادند. داستان «سمک عیار»، داستانی ایرانی است با نظمی منطقی و پیوستگی تمام حوادث داستان. از آغاز تا فرجام، هدفی معین پیگیری می شود که جوهره آن بر اساس راستی، درستی و جوانمردی است. در چاپ حاضر، این اثر ارزشمند ادبیات فارسی بر اساس نسخه تصحیح شده ادیب و محقق برجسته معاصر، «دکتر پرویز ناتل خانلری» با روایتی ساده و روان و با حفظ نظم و پیوستگی و ساختار داستان خلاصه و بازنویسی شده است.