مارکس، کارل

کارل مارکس روز پنجم ماه می سال ١٨١٨ میلادی به عنوان سومین فرزند یک خانواده پرجمعیت کارمندی در شهر تریر واقع در منطقه “نیدرراین” که در آن زمان در سرزمین پروس واقع بود متولد شد، در همین شهر به دبستان و دبیرستان رفت و در ١٧ سالگی دیپلم گرفت.

مارکس جوان در سال‌های ١٨٣۵ تا ١٨٤١ نخست در بن به تحصیل در رشته حقوق پرداخت، اما دلبستگی زیاد به فلسفه و تاریخ سبب شد که در دانشگاه برلن به این دو رشته روی آورد. در این مرحله از زندگی به “حلقه هگلیست های جوان یا چپ” پیوست که برادران بورونو و ادگار باور اعضای برجسته آن بودند.

ممنوعیت از تدریس در دانشگاه

مارکس در سال ١٨٤١ با نوشتن تز دکترای خود پیرامون “تفاوت فلسفه طبیعی اپیکور و دموکریت” دکترای خود را دریافت کرد و به قصد تدریس به بن بازگشت، اما چون از نظر دولت مغز متفکر هگلیست های چپ محسوب می شد، امکان تدریس در دانشگاه را به او ندادند. دوستان نزدیک او لودویگ فویرباخ و برونو براور نیز به همین سرنوشت دچار شدند.

او سپس نشریه “آتنئوم” را با نام خود منتشر کرد که بازتاب دهنده دیدگاه های هگلیست های چپ بود. همزمان انشعابات مختلف لیبرال‌ها، از سلطنت طلب گرفته تا دموکرات‌های رادیکال در شهر کلن آلمان نشریه “راینشه تسایتونگ” را منتشر می کردند. مارکس همکار اصلی این نشریه و یک سال بعد به سردبیری آن برگزیده شد.

آشنائی با انگلس و هاینریش هاینه در پاریس

مارکس در سال ١٨٤٣ با نامزد خود “جنی فون وستفالن” از دواج کرد. در همین سال همراه با همسرش به پاریس مهاجرت کرد و در آنجا آغاز به انتشار مجله “کتاب سال آلمانی فرانسوی” و مکاتبه با فریدریش انگلس کرد که دو مقاله برای مجله او فرستاده بود. اما مجله به دلیل عدم همکاری همکاران آلمانی موفق به ادامه انتشار نشد. مارکس سپس وقت خود را صرف کار روی اقتصاد سیاسی کرد و از طریق نقد سوسیالیست‌های فرانسه به موضعی شخصی رسید.

کارل مارکس در پاریس با هاینریش هاینه آشنا شد که با او نسبت خانوادگی دور داشت. این دوستی هنگامی به پایان رسید که مارکس زیر فشار دولت پروس مجبور به ترک پاریس شد. آن ها در سال های ١٨٤۵ و ١٨٤٩ دوبار دیگر با یکدیگر دیدار داشتند، اما وضعیت زندگی شان به شدت تغییر کرده بود و اعتماد پیشین هرگز زنده نشد.

“دستنوشته‌های اقتصادی- فلسفی سال ١٨٤٤” نخستین طرح مارکس برای یک سیستم اقتصادی است که همزمان مسیر فلسفی افکار او را روشن می کند. او در این اثر تئوری “کار بیگانه شده” را که بر اندیشه هگل متکی است تشریح کرد. اما این اثر را که به “دستنویس پاریس” هم معروف شده است، به پایان نرساند؛ بلکه همراه با انگلس کتاب “خانواده مقدس” را تدوین کرد.

در این دوران بود که فریدریش انگلس چند روزی میهمان مارکس بود و دوستی میان آن ها عمقی یافت که برای تمام زندگی ادامه داشت. این دو در سال‌های بعد با هم جزوه “مانیفست کمونیستی” را منتشر کردند که برای حدود دو قرن الگوی احزاب کمونیستی جهان بود. ایدئولوژی آلمانی کتاب دیگری بود که در سال های ١٨٤۵ و ١٨٤۶ به وسیله مارکس نوشته شد، اما پس از مرگ او انتشار یافت.

از سال ١٨٤٨ مارکس وارد مبارزات عملی شد و همراه با انگلس کمیته مطالعات کمونیستی را در بروکسل پایتخت بلژیک ایجاد کرد که هدف آن پیوند ارگانیک همه کمونیست‌ها و کارگران در آلمان و سایر کشورهای اروپائی بود. از قلب این کمیته بعدها به پیشنهاد مارکس اتحاد کمونیست‌ها ایجاد شد که مارکس در سال ١٨۵٠ خواستار انتقال مرکزیت آن به کلن شد.

انقلاب فوریه فرانسه و مارس آلمان

در جریان انقلاب فوریه ١٨٤٨ فرانسه، هنگامی که تکانه‌های این انقلاب به بروکسل رسید، مارکس دستگیر و محکوم به ترک خاک بلژیک شد. اما به دعوت دولت موقت جدید فرانسه به پاریس بازگشت و با آغاز انقلاب مارس آلمان بار دیگر کلن را برای زندگی و فعالیت برگزید. در این شهر او یکی از رهبران جنبش انقلابی محسوب می شد و روزنامه “نویه راینشه سایتونگ، ارگان دموکراسی” را منتشر کرد.

در فاصله سال های ١٨٤٩ تا ١٨۶٤ میلادی کارل مارکس در تبعید لندن می زیست. انگلس نیز به او پیوست و پشتیبانی مالی از او را به عهده گرفت. در این سال ها، مارکس وقت خود را صرف تهییج کمونیسم در سطح بین المللی می کرد و به لحاظ تئوریک به نقد و تحلیل علمی کاپیتالیسم می پرداخت. “جنگ های طبقاتی در فرانسه” و “هجدهم برومر لوئی بناپارت” در تبعید لندن منتشر شدند.

در این دوران مارکس ضمنا به عنوان گزارشگر بریتانیا و اروپا با نیویورک تریبون همکاری داشت. او در ماه اوت ١٨٧٤ تابعیت بریتانیا را درخواست کرد تا بتواند سفر کند، اما دولت بریتانیا به این بهانه که او تحریک کننده کمونیست‌ها و سوسیالیسم بین‌المللی است، این درخواست را رد کرد.

مارکس در سال ١٨٨١ همسر خود جنی را از دست داد و خود در روز ١٤ مارس ١٨٨٣ در لندن درگذشت. او هنگام مرگ ۶۵ سال داشت.

آثار باقی مانده از مارکس

از کارل مارکس آثار زیر برجای مانده است:

اختلاف بین فلسفه طبیعی دموکریت و اپیکور، مقدمه ای بر نقد اقتصاد سیاسی، تئوری های ارزش افزوده، تزهائی درباره فویرباخ، جنگ داخلی فرانسه، جنگ داخلی آمریکا، درباره مسئله یهود، فقر فلسفه، مانیفست فلسفی مکتب تاریخی حقوق، کارمزدی و سرمایه، هیجدهم برومر لوئی بناپارت، یادداشت هائی درباره جیمز میل، نقد فلسفه حق هگل، نبردهای طبقاتی در فرانسه، کشتارهای بلژیکی، کژدم و فلیکس، دست نوشته های اقتصادی و فلسفی و سرمایه ( در سه جلد).