نگاهی به شاه (چاپ سوم)
نگاهی به شاه در سال ۲۰۱۱ توسط انتشارات پل گریو مک میلان به زبان انگلیسی منتشر شده و سپس نویسنده آن را به زبان فارسی بازنویسی کرده است.
”نگاهی به شاه” درباره کسی است که ۳۷ سال (از ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ خورشیدی) بر ایران حکومت کرد؛ بلافاصله پس از برکناری رضاشاه تا سال ۱۳۳۲که سال‌های ”عدم تثبیت قدرت رژیم شاه” بود؛ سال‌هایی که موازی با تلاش پشت پرده او برای کسب قدرت، نوعی آزادی سیاسی- اجتماعی بر ایران حاکم بود. از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا بهمن ۱۳۵۷ اما ورق برمی‌گردد. شاه به سرکوب سیاسی روی می‌آورد و موازی با انسداد سیاسی، طبقه تحصیلکرده و متوسط گسترده‌تر می‌شود. شمار دانشگاه‌ها و همچنین میزان شهرنشینی و تماس با اروپا افزایش می‌یابد. با همه این تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی اما شاه با سلوک دوگانه‌اش رکن اصلی تجدد را که دموکراسی باشد، برنمی‌تابد و قدر قدرتی‌اش در دهه ۵۰، او را به سوی شکست سوق می‌دهد.
نویسنده ”نگاهی به شاه” معتقد است بدون شناخت شاه و رضاشاه، تاریخ تجدد و تجددستیزی در ایران را نمی‌توان شناخت. او در توضیح اینکه ”نگاهی به شاه” را برای کدام مخاطب نوشته به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: ”خواننده ایده‌آل من کسی است که با کنجکاوی تاریخ را مرور می‌کند و فکر می‌کند ابهاماتی در زندگی شاه، دوران زمامداری او و شخصیت‌های پیرامونش وجود دارد.” عباس میلانی با نگاهی انتقادی نسبت به رویکرد خود و هم‌نسلان خود تاکید می‌کند: ”نسلی که انقلاب ۱۳۵۷ را رقم زد، نگاهی سیاه و سفید داشت. نسل جوان‌تر و جوان ایران اما از قضاوت‌های مطلق‌گرا دور می‌شود. اغلب گرایش‌های ادبی و هنری نیز به سمت آن نوع آثاری می‌رود که بر آن‌ها نگاه مبتنی بر شک غلبه دارد و نویسنده کمتر گمان می‌کند که همه چیز را درباره همه جهان می‌داند.” شخصیت محوری کتاب ”نگاهی به شاه”، نه ”قدیس” است، نه ”شیطان”. نویسنده تلاش کرده از مرزبندی‌های رایج سیاسی فارغ شود. (میزان موفقیت او در این عرصه را البته لازم است تاریخ‌نگاران ارزیابی کنند و این مهم از حوزه یک گزارش روزنامه‌نگارانه خارج است). میلانی می‌گوید: ”سعی کردم اگر مصدق را دوست دارم یا ندارم، اگر شاه را دوست دارم یا ندارم، تاثیرى بر چند و چون روایتم نگذارد و اگر واقعیتی هست که نکته تازه‌ای را در بر دارد آن را کتمان نکنم تا خود خواننده داوری کند. مرادم از این بازاندیشى درباره شاه، نه الزاما تائید یا تکذیب اوست.”
——————————————————
امید من و قرار با ناشری در تهران این بود که روایت فارسی نگاهی به شاه در ایران چاپ شود . ولی ”آقایان” چنین کاری را صلاح ندانستند . پس چاره ای جز چاپ در خارج وجود نداشت. به گمانم ، در سده بیست و یکم دیگر هیچ هیات حاکمی نمیتواند و نباید خودسرانه مردم را از آزادی خواندن محروم کند. حتما میدانید که انجام همه مراحل مختلف چاپ کتابی -از حروفچینی و تصحیح تا صفحه بندی و طراحی و چاپ آن- در خارج به مراتب گرانتر از ایران است. تمام تلاش من این بود که کتاب با قیمتی مناسب و به شیوه ای پخش شود که هموطنان عزیز در هر کجای دنیا بتوانند به راحتی و به ارزانترین بهای ممکن به آن دسترسی پیدا کنند. استدعای من از خوانندگان عزیز این است که اگر، بسان معمای هویدا، روایتی غیر مجاز از این کتاب به بازار آمد و اگر روایتی مخدوش از آن ، به هر نیتی چاپ شد، از خرید آن خودداری کنند . احترام به حق نویسندگان از جمله ملزومات دمکراسی است. قبول این استدعا در عین حال رساندن کتاب را به دست کسانی که امکان فنی یا مالی سفارش دادن آن را در ایران ندارند، فزونی میبخشد.
عباس میلانی
ژانویه 2013
The Shah is a 2011 book by Abbas Milani, published by Macmillan. It is a biography of Mohammad Reza Pahlavi, the final Shah of Iran.
Susanne Pari of the San Francisco Chronicle stated that the biography was even-handed, lacking bias, and that it was ”a fair and insightful account of a psychologically complex man who was ill-suited for a hard job, yet unable to give up or give in.” Stanley Meisler, in a Los Angeles Times article, also stated that the book had a neutral tone even though Pahlavi’s government had previously persecuted Milani
