فتادگان در گردباد

پیش‌گفتار مترجم

ترجمة این کتاب به چند دلیل وظیفه‌ای بود بسیار دشوار و نیاز به توضیحاتی هست که خوانندگان و پژوهشگران باید از آنها آگاه باشند.

بسیار سپاسگزار آقای دکتر تورج اتابکی هستم که در تمام مراحل ترجمه، در نهایت شکیبایی و گشاده‌رویی، در رفع مشکلات ترجمه یاری‌ام کردند و متن فارسی را چند بار خواندند و اصلاح کردند. ترجمة متن نویسنده‌ای که خود نه‌تنها به فارسی می‌نویسد، بلکه شیوة نگارش و واژه‌ها و اسلوب خاص خود را هم دارد، کار مشکلی بود، ولی ایشان با سعة صدر و نگرشی کاملاً حرفه‌ای دست مرا در ترجمه باز گذاشتند و اعمال سلیقه‌ای در متن فارسی صورت ندادند. باید یادآوری کنم که متن فارسی به سبب همین تغییرها و اصلاحاتی که در فرایند ترجمه رخ داد ممکن است تفاوت‌های ریز و درشتی با متن روسی داشته باشد،‌ ولی همة این تغییرات با نظر نویسندگان در متن فارسی اعمال شده است. این نکته نیز شایان‌ذکر است که برخی از بخش‌های کتاب پیش‌تر به صورت مقالات مستقلی به زبان فارسی منتشر شده بود و در این موارد، عملاً ترجمه‌ای انجام نشد، بلکه متن فارسی، گاه فقط با تغییراتی مختصر برای یکدست شدن کل متن، عیناً در کتاب گنجانده شد.

در ترجمة بسیاری از نقل‌قول‌ها و شواهدِ برگرفته از منابع فارسی باید اصل منبع یافت می‌شد تا مطلبی که خود از فارسی به روسی ترجمه شده بود عیناً نقل شود. این وظیفة وقت‌گیر و پرزحمت تا حد امکان به انجام رسید. از سوی دیگر، بسیاری از اسناد، به‌ویژه نامه‌نگاری‌ها و گزارش‌ها و یادداشت‌هایی که از حزب کمونیست ایران به شوروی فرستاده می‌شد، در اصل به فارسی نوشته شده و در شوروی به زبان روسی ترجمه شده‌اند، ولی متن فارسی بسیاری از آنها حفظ نشده است و ازاین‌رو، ترجمة معکوس و مجدد آنها ناگزیر بود. اگر خوانندگانی به اصل فارسی اسنادی که در این کتاب از زبان روسی ترجمه شده‌اند دسترسی دارند، سپاسگزارشان خواهم بود که متن را در اختیارم قرار دهند تا در چاپ‌های بعدی کتاب استفاده شود.

در تبدیل تاریخ‌ها نیز باز تلاش شد تا حد امکان تاریخ صحیح شمسی یا قمریِ رخدادها با تکیه بر منابع معتبر یافت شود، چرا که با تبدیل مکانیکی تاریخ از میلادی به هجری ممکن بود اشتباهات موجود در منابع غیرفارسی به این متن نیز منتقل شود. در مواردی که اختلاف و تناقض تاریخ‌ها حل‌نشدنی بود، رأی نهایی را نویسندگان دادند. امیدوارم اشتباه در تاریخ‌ها، که در اغلب کتاب‌های تاریخیِ ما به دلیل اختلاف در شیوة گاهشماری به‌وفور دیده می‌شود، در متن فارسی زیاد نباشد.

نظام ارجاع‌دهی کتاب شاید برای خوانندگان ایرانی قدری نامتعارف به نظر برسد، ولی با توجه به آن‌که اغلب منابع کتاب به زبان روسی هستند و خواندن خط روسی برای بیشتر خوانندگان کتاب ناممکن است، ترجیح دادم برای ارجاع‌دهی، نام خانوادگی نویسنده و نام اثر را به فارسی بیاورم تا مخاطبان دست‌کم تصوری کلی از منبع موردنظر داشته باشند؛ مشخصات کامل منبع به زبان اصلی نیز در بخش «فهرست منابع» در انتهای کتاب آمده است که با استفاده از همان نام خانوادگی نویسنده و نام اثر، با ترتیب الفبایی، به‌سادگی قابل بازیابی است.

در تهیة فهرست‌های قربانیان ایرانی (پیوست‌های 3 و 4) دشواری‌های فراوانی وجود داشت. بسیاری از اسامی فارسی به دلیل تفاوت نظام آوایی زبان‌های روسی و فارسی (و گاه آذربایجانی) در اسناد به گونه‌ای ضبط شده‌اند که بازیابی دقیق آنها ممکن نیست. از‌این‌رو، صحت‌وسقم اسامی خاص این دو فهرست نسبی است. لازم است از خانم‌ها فرشته پرهیزکار، محدثه چراغعلی، نیلوفر دولو و مهناز معتضدیان، که در ترجمة این دو پیوست به یاری‌ام آمدند و زحمت اصلی ترجمة آن را کشیدند، سپاسگزاری کنم.

همچنین باید از آقایان محمدحسین خسروپناه و بهمن زبردست سپاسگزاری کنم که متن فارسی کتاب را پیش از انتشار خواندند و راهنمایی‌های بی‌اندازه مفید و دقیقشان در بهبود ترجمه و رفع شماری از خطاهای آن مؤثر بود.

و سرانجام سپاسگزار خوانندگانی خواهم بود که نقائص احتمالی ترجمه را تذکر بدهند تا در صورت امکان در چاپ‌های بعدی اصلاح شود.