پزشکزاد، ایرج

ایرج پزشکزاد نویسنده و طنزپرداز معاصر ایرانی است. او در سال 1306 شمسی به دنیا آمد و خالق آثار مشهوری مانند دایی جان ناپلئون است. ایرج پزشکزاد ملقب به الف. پ. آشنا را به سبب توانایی و تبحرش در نوشتار طنز، پدر طنز ایران می‌دانند.

زندگینامه ایرج پزشکزاد

ایرج پزشکزاد متولد سال 1306 است. او در خانواده‌ی ممالک و سلطنتی به دنیا آمد و کودکی خودش را در خونه باغ اشرافی مادرش گذراند. پدر پزشک‌زاد طبیب بود، طبیبی که با یک خانواد‌ه‌ی اشرافی وصلت کرده بود. او تحصیلات ابتدایی خودش را در ایران گذراند. پزشکزاد برای تحصیلات آکادمیک به فرانسه رفت. او در رشته‌ی حقوق در فرانسه تحصیل کرد. پزشکزاد برای مدتی در ایران در قاضی دادگشتری بود. پس از دادگستری، پزشکزاد به خدمت در وزارت امور خارجه ایران پرداخت و برای مدتی هم به عنوان معاون سرکنسولگری در اتریش و چکسلواکی مشغول به کار بود.

نویسندگی ایرج پزشک‌زاد

ایرج پزشک‌زاد در سال 1330 شمسی نویسندگی را با نوشتن داستان کوتاه آغاز کرد. او علاوه بر نوشتن داستان کوتاه تعدادی از آثار مولیر و وُلتر را به فارسی برگرداند. آغاز شهرت این نویسنده را می‌توان از مجله‌ی فردوسی دانست. پزشک‌زاد در آن نشریه ستونی طنز به نام «آسمون ریسمون» داشت و روزانه در آن می‌نویسد.

آثار ایرج پزشکزاد

طنز

• حاج مم‌جعفر در پاریس
• ماشالله خان در بارگاه هارون‌الرشید
• بوبول
• آسمون ریسمون
• دایی جان ناپلئون
• ادب مرد به ز دولت اوست
• شهر فرنگ از همه رنگ
• خانواده نیک‌اختر
• طنز فاخر سعدی
• حافظ ناشنیده‌پند
• رستم صولتان
• گلگشت خاطرات
• به یاد یار و دیار
• صندوق لعنت

تاریخی

• مروری بر واقعه‌ی 15 خرداد 1342
• مروری در تاریخ انقلاب روسیه
• مروری در تاریخ انقلاب فرانسه
• ریشه‌های اختلاف چین و شوروی

ترجمه

• دزیره اثر آن ماری سلینکو
• فردا گریه خواهم کرد اثر لیلیان روث
• افسونگر دریا اثر آلفرد ماشار
• عدالت اجرا شده است اثر ژان مکر

رمان دایی جان ناپلئون؛ مشهورترین اثر ایرج پزشک‌زاد

بسیاری از منتقدین معتقند که ایرج پزشکزاد بهترین رمانی طنزی را که در ایران وجود دارد، نوشته است. ایرج پزشکزاد زمانی که به عنوان معاون سرکنسولگری در اتریش خدمت می‌کرد، رمان دایی جان ناپلئون را نوشت و در همان زمان ایم رمان به صورت پاورقی در مجله‌ی فردوسی چاپ شد. موفیت این رمان تا حدی بود که زمانی که به صورت مستقل منتشر شد، بلافاصه به چاپ سوم و چهارم رسید. این کتاب یکی از ارزشمندترین و بهترین آثار طنز فارسی و بدون شک مشهورترین اثر ایرج پزشک‌زاد، طنز پرداز ایرانی است.

این کتاب، با قلمی طنز یک داستان عاشقانه را روایت می‌کند و با قلمی نقاد جامعه‌ی ایران را نقد می‌کند. پزشکزاد درون مایه‌ی اصلی کتاب را «رویارویی طبقه‌ی قدیمی و الگوهای ملی جامعه با جوانان تحصیل‌کرده» می‌داند.

مان دایی جان ناپلئون تاکنون به هشت زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده است. اولین ترجمه‌ی این کتاب به زبان روسی بود که در سال 1981 منتشر شد. بعد از آن ترجمه، دیک دیویس کتاب دایی جان ناپلئون را به انگلیسی ترجمه کرد. دیویس با مهارت زیادی توانست طنز داستان پزشکزاد را در نسخه‌ی انگلیسی هم حفظ کند. دیویس درباره‌ی کتاب دایی جان ناپلئون معتقد است: «این رمان صفات زیادی دارد که آن را تبدیل به یک شاهکار می‌کند، طنز فوق العاده‌ی پزشکزاد این کتاب را به یکی از مهم‌ترین کتاب‌های قرن بیستم تبدیل می‌کند.» او می‌گوید: « من این کتاب را ترجمه کردم تا دیدگاه غرب را به ایرانیان پس از انقلاب تغییر دهم.»

دیویس ترجمه‌ی دیالوگ‌های مش قاسم را سخت‌ترین بخش ترجمه کتابش می‌داند. او می‌گوید همه‌ی دیالوگ‌های مش قاسم را حداقل سه بار بازنویسی کرده است. بار اول آن‌ها را با لحن روستایی که در انگلستان در آن بزرگ شده بود نوشته است، اما بعد از بازبینی آن فهمید که اصل مطلب خوب به مخاطب القا نمی‌شود. دیویس بار دوم این دیالوگ‌ها را به زبان انگلیسی ساده ترجمه کرد اما بازهم دلش راضی نشد. او بار آخر برای ترجمه‌ی دیلوگ‌های مش قاسم از تلفیق این دو لحن استفاده کرد و در آخر کتاب را با همین لحن منتشر کرد.

نثر کتاب دایی جان ناپلئون، در واقع ماندگار‌ترین فیلم‌نامه‌ی سریال تاریخ تلویزیون ایران را رقم زد. ناصر تقوایی با نوشتن فیلم‌نامه‌ی سریال دایی جان ناپلئون از روی متن اصلی کتاب و بعد کارگردانی این اثر در سال 1355 شاهکار پزشکزاد را به شاهکار تلویزیون تبدیل کرد.

تیم بازیگری این سریال بسیار حرفه‌ای و دقیق انتخاب شده بودند. انتخاب دقیق بازیگران همراه شخصیت پردازی بی‌نظیر ایرج پزشکزاد باعث شد، شخصیت‌های خلق شده در این سریال تلویزیونی از خالق کتاب مشهورتر باشند. غلامحسین نقشینه در نقش دایی جان، پرویز فنی زاده در نقش مش قاسم و پرویز صیاد در نقش اسدالله میرزا ایفای نقش کرده‌اند. محل تصویربرداری این سریال خانه و باغ اتحادیه بود که صاحب اصلی این ملک امین السلطان نام داشت. این خانه در سال 1394 توسط شهرداری تهران خریداری شد.