رشدی، سلمان

احمد سلمان رشدی نخستین بار با کتاب بچه‌های نیمه‌شب به شهرت رسید و جایزهٔ ادبی من بوکر را برای نگارش این اثر دریافت کرد. بیشتر آثار رشدی از شبه‌قارهٔ هند ریشه می‌گیرد و عمدتاً به پیوندها، مشکلات و مهاجرت‌ها بین تمدن‌های غربی و شرقی می‌پردازد. نوشته‌های او ترکیبی از سبک واقع‌گرایی جادویی و قصه‌های تاریخی است.

چهارمین اثر وی آیات شیطانی، جنجال‌هایی را در کشورهای اسلامی برانگیخت. پس از آن، فتوای صادرهٔ روح‌الله خمینی برای به قتل رساندن وی، باعث شد تا سلمان رشدی سالیان درازی به زندگی مخفیانه روی آورد و دولت بریتانیا وی را تحت حفاظت پلیس قرار داد.

آثار رشدی همواره با استقبال منتقدان ادبی روبه‌رو شده‌است و وی بارها برندهٔ جوایز ادبی نظیر وایت‌برد، بوکر داستان، بوکر بوکرها، جایزهٔ شورای هنر، اتحادیهٔ انگلیسی‌زبانان و نویسندهٔ سال بوده‌است. رشدی در سال ۱۹۸۳ به‌عنوان عضو انجمن پادشاهی ادبیات انگلستان انتخاب شد. رشدی در سال ۲۰۰۷ به‌دلیل خدماتش به ادبیات نشان شوالیه را دریافت کرد. در سال ۲۰۰۸، تایمز او را در ردهٔ سیزدهم فهرست ۵۰ نویسندهٔ برتر بریتانیایی از سال ۱۹۴۵ قرار داد. رشدی از سال ۲۰۰۰ در ایالات متحده زندگی می‌کند. او در سال ۲۰۱۵ در مؤسسهٔ روزنامه‌نگاری آرتور ال. کارتر در دانشگاه نیویورک به‌عنوان نویسندهٔ برجسته انتخاب شد. او پیش از این در دانشگاه اموری تدریس می‌کرد. او همچنین عضو آکادمی هنر و ادبیات آمریکا است. رشدی در سال ۲۰۱۲، کتاب جوزف آنتون: خاطرات را منتشر کرد که شرحی از زندگی خود در پی وقایع پس از انتشار آیات شیطانی بود. در اوت ۲۰۲۲ شخصی با چاقو به وی حمله و جراحات سنگینی به او وارد کرد.

زندگی شخصی

وی نیمه‌شب پنجشنبه ۱۹ ژوئن ۱۹۴۷ در شهر بمبئی در هند و در خانواده‌ای مسلمان به دنیا آمد. پدر او بازرگانی هندی است. سلمان رشدی در کالج کینگ، کمبریج تحصیل کرده و دارای مدرک لیسانس تاریخ است. وی در حال حاضر تبعهٔ بریتانیا است.

رشدی از سال ۲۰۰۰ در ایالات متحده، بیشتر در نزدیکی میدان اتحاد در منهتن جنوبی شهر نیویورک زندگی کرده‌است. او از هواداران باشگاه فوتبال انگلیسی تاتنهام هاتسپر است.

فتوای قتل

خمینی، در ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ (۱۴ فوریهٔ ۱۹۸۹) حکم کشتن سلمان رشدی را صادر کرد و این فتوا تا به امروز بر قوّت خود باقی است. رهبر فعلی جمهوری اسلامی، سید علی خامنه‌ای نیز در سال ۱۳۸۳ خورشیدی، حکم خمینی را غیرقابل‌تغییر خواند. پس از این فتوا برخی از نهادهای دولتی ایران، جایزه‌هایی برای کشتن او تعیین کردند.

ترجمهٔ فارسی کتاب «آیات شیطانی»

به عقیدهٔ برنارد لوئیس، خمینی در صادر کردن این فتوا و تشویق مسلمانان به کشتن سلمان رشدی به شکل قابل‌ملاحظه‌ای از سنّت رایج اسلامی فاصله می‌گرفت. به گفتهٔ لوئیس به‌صورت تاریخی بیشتر فقها معتقدند که شخصی که به ارتداد متهم می‌شود باید به محکمهٔ قضاوت آورده شود، اتهام او بیان شده و سپس فرصت دفاع به او داده شود. پس از طی همهٔ این مراحل، قاضی حکم را در مورد او صادر می‌کند. اما دیدگاه فقها این بوده‌است که توهین یک مسلمان به پیامبر اسلام آن‌قدر بزرگ است که نیازی به برپایی دادگاه نیست. این گروه نظر خود را بر پایهٔ حدیثی (که صحتش مورد اختلاف است) قرار می‌دهند که محمد در آن اعلام می‌کند که «هر کسی که به من توهین بکند و مسلمانی آن را بشنود، باید فوراً شخص توهین‌کننده را بکشد.» اما حتی فقهایی که کشتن شخصی که مقابل فرد به محمد توهین می‌کند را لازم می‌دانند، هرگز تا این حد پیش نمی‌روند که دربارهٔ کسی که در کشوری دیگر به محمد توهین کرده فتوا دهند. بدین‌سان دیدگاه خمینی در تاریخ اسلام کم‌سابقه است.

سلمان رشدی در حال بحث در دانشگاه اموری

در پی صدور فتوای کشتن سلمان رشدی توسط روح‌الله خمینی و اعلام آمادگی برخی مسلمانان در نقاط مختلف جهان، وزارت کشور بریتانیا مسئولیت حمایت از سلمان رشدی که شهروندی و اقامت انگلستان را داشت، برعهده گرفت و با گماردن محافظان دولتی از وی حمایت کرد.

مصطفی مازح از اعضای حزب‌الله لبنان، از جمله کسانی بود که برای کشتن رشدی اقدام کرد و در هنگام بمب‌گذاری در یک هتل در پدینگتون مرکز لندن، به خاطر نابه‌هنگام عمل کردن بمب، کشته شد. شرکت هواپیمایی بریتیش ایرویز، حضور سلمان رشدی را در هواپیماهای خود تا سال ۱۹۹۸ ممنوع اعلام کرد. ایر کانادا نیز از لحاظ امنیتی ممنوعیت‌هایی برای سلمان رشدی در نظر گرفت.

ترور رشدی و برخی از مترجمان و ناشران کتاب‌های او

رشدی به اتهام توهین به مقدسات اسلامی از سوی رهبر پیشین جمهوری اسلامی، سید روح‌الله خمینی، به مرگ محکوم شد که بعدها توسط سید علی خامنه‌ای، مورد تأکید قرار گرفت.

در ۱۹۹۱ میلادی، هیتوشی ایگاراشی، مترجم کتاب آیات شیطانی به ژاپنی، در تسوکوبا، ایباراکی و در دانشگاهی که تدریس می‌کرد، به‌دست اسلام‌گرایان، ترور و کشته شد. همچنین مترجم ایتالیایی کتاب در میلان، مورد ضرب و شتم و ضربات چاقو قرار گرفت. در ۱۹۹۳، ویلیام نیگارد ناشر نروژی کتاب، هدف سوءقصد واقع و به‌شدت زخمی شد. سی و هفت نفر از کسانی که برای سخنرانی مترجم بخش‌هایی از کتاب به ترکی یعنی عزیز نسین، طنزپرداز شناخته‌شده، گرد آمده بودند، در هتل محل تجمع در سیواس ترکیه به آتش کشیده شده و جان باختند.

قرارگیری در فهرست ترور القاعده

در سال ۲۰۱۰، انور العولقی فهرستی را در نشریهٔ اینسپایر منتشر کرد که شامل رشدی و دیگر چهره‌هایی بود که القاعده ادعا می‌کرد به اسلام توهین کرده‌اند، از جمله آیان حرصی علی، لارس ویلکس (کاریکاتوریست) و سه کارمند جیلندز پستن: کرت وسترگارد، کارستن جاست و رز فلمینگ. این فهرست بعداً گسترش یافت و شامل استفان شاربونیه شد که در حملهٔ تروریستی به شارلی ابدو در پاریس به همراه ۱۱ نفر دیگر به قتل رسید. پس از این حمله، القاعده خواستار کشتارهای بیشتر شد.

رشدی حمایت خود را از شارلی ابدو ابراز کرد. او گفت: «من همان‌طور که همهٔ ما باید، در کنار شارلی ابدو ایستاده‌ام تا از هنر طنز دفاع کنم که همیشه نیرویی برای آزادی و در برابر استبداد، بی‌صداقتی و حماقت بوده‌است. تمامیت‌خواهی مذهبی جهش مرگباری را در قلب اسلام ایجاد کرده‌است و ما امروز شاهد عواقب غم‌انگیز آن در پاریس هستیم.» رشدی در واکنش به این حمله، اظهار داشت: «شما می‌توانید شارلی ابدو را دوست نداشته باشید… اما این‌که شما آن‌ها را دوست ندارید ربطی به حق آن‌ها برای صحبت ندارد. این حقیقت که شما آن‌ها را دوست ندارید، قطعاً به هیچ‌وجه قتل آن‌ها را توجیه نمی‌کند.»

چاقو خوردن سلمان رشدی

سلمان رشدی در تاریخ ۱۲ اوت ۲۰۲۲ هنگام سخنرانی در نیویورک مورد حمله با چاقو قرار گرفت. پلیس نیویورک اعلام کرد ضاربِ نویسندهٔ کتاب آیات شیطانی، «هادی مطر» ۲۴ ساله و اهل ایالت نیوجرسی است. اندرو وایلی، مدیر برنامه‌های سلمان رشدی، در بیانیه‌ای اعلام کرد که انتظار می‌رود رشدی یکی از چشمان خود را از دست بدهد، عصب یک بازوی او آسیب دیده و ران و کبدش چاقو خورده‌است. رشدی پس از انتقال به بیمارستان، جراحی شد و یک روز بعد، او را از دستگاه تنفس مصنوعی جدا کردند و توانست صحبت کند. مدیر برنامه‌های رشدی گفته‌است که رشدی در «مسیر بهبودی» است، اما بهبودی او، مدت زیادی طول خواهد کشید. پلیس آمریکا گفته‌است که ضارب، از علاقه‌مندان به حکومت جمهوری اسلامی است اما مقامات این حکومت، هرگونه ارتباط با چاقوکشی یا مهاجم را رد کرده و رشدی و پشتیبانان او را مسئول این عمل دانسته‌اند.

جوایز و افتخارات

سلمان رشدی برای نوشته‌هایش تحسین‌های زیادی دریافت کرده‌است، از جمله جایزهٔ ادبیِ آریستیونِ اتحادیهٔ اروپا، Premio Grinzane Cavour (ایتالیا)، و جایزهٔ نویسندهٔ سال در آلمان و بسیاری از بالاترین افتخارات در ادبیات.

جوایز دریافت‌شدهٔ او عبارت‌اند از:

• جایزهٔ دولتی اتریش برای ادبیات اروپا (۱۹۹۳)
• جایزهٔ ادبی من بوکر (۱۹۸۸)
• جایزهٔ قلم طلایی
• جایزهٔ ادبیات هانس کریستین اندرسن (۲۰۱۴)
• دکترای افتخاری از دانشگاه ایندیانا (۲۰۱۸)
• دکترای افتخاری ادبیات از دانشگاه اموری (۲۰۱۵)
• جایزهٔ جیمز جویس از یونیورسیتی کالج دوبلین (۲۰۰۸)
• دستاورد برجستهٔ یک عمر در انسان‌گرایی فرهنگی از دانشگاه هاروارد (۲۰۰۷)
• جایزهٔ قلم پینتر (بریتانیا)
• جایزهٔ ادبی سنت لوئیس از کتابخانهٔ دانشگاه سنت لوئیس
• جایزهٔ آزاداندیشان سوئیس (۲۰۱۹)

دریافت نشان شوالیه

رشدی در ۱۶ ژوئن سال ۲۰۰۷، از الیزابت دوم، ملکهٔ بریتانیا، به پاس خدماتش به دنیای ادبیات، لقب شوالیه دریافت کرد.

وی در این رابطه گفت: «از دریافت این افتخار بزرگ، بسیار هیجان‌زده و متواضع هستم و از این‌که کارم در این راه، مورد توجه قرار گرفته‌است، بسیار سپاس‌گزارم» در پاسخ به شوالیه شدن او، بسیاری از کشورهای دارای اکثریت مسلمان اعتراض کردند. نمایندگان مجلس چندین کشور، این اقدام را محکوم کردند و ایران و پاکستان نمایندگان دیپلماتیک بریتانیا را برای اعتراض رسمی فراخواندند. گروهی از مسلمانان نیز به‌طور علنی خواستار مرگ او شدند.

آثار

نخستین کتاب سلمان رشدی، گریموس، در سال ۱۹۷۵ به چاپ رسید که مورد استقبال مردم قرار نگرفت. گریموس شکل تغییریافتهٔ واژهٔ «سیمرغ» است.

دومین اثر او کتاب بچه‌های نیمه‌شب است که در سال ۱۹۸۱ منتشر شد. برندهٔ جایزه ادبی من بوکر شد و سال‌ها بعد در سال ۱۹۹۳ برندهٔ جایزهٔ بوکرِ بوکرها شد که به این معنی بود که این کتاب بهترین اثر از میان رمان‌های برندهٔ جایزهٔ بوکر در ۲۵ سال اول اعطای این جایزه است. بچه‌های نیمه‌شب را مهدی سحابی به فارسی ترجمه کرد.

رمان شرم نیز با ترجمهٔ مهدی سحابی در سال ۱۳۶۴ خورشیدی برندهٔ جایزهٔ بهترین رمان خارجی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.

چهارمین اثر رشدی کتاب جنجالی آیات شیطانی است که در کشورهای ایران، هند، پاکستان، بنگلادش، مصر و آفریقای جنوبی رسماً ممنوع اعلام شده‌است.

پس از آن کتاب‌های متعددی از وی منتشر شد که زمین زیر پایش (۱۹۹۹)، خشم (۲۰۰۱) و شالیمار دلقک (۲۰۰۵) از آن جمله‌اند.

سبک روایی رشدی را از گونهٔ واقع‌گرایی جادویی می‌دانند رمان بچه‌های نیمه‌شب تم‌هایی از طبل حلبی گونتر گراس را در خود دارد که رشدی آن را الهام‌بخش نوشتن کتاب می‌داند. آیات شیطانی نیز به وضوح وام‌دارِ مرشد و مارگاریتا اثر میخائیل بولگاکف روسی است.

کتاب‌شناسی

رمان‌ها

• گریموس (۱۹۷۵)
• بچه‌های نیمه‌شب (۱۹۸۱)
• شرم (۱۹۸۳)
• آیات شیطانی (۱۹۸۸)
• هارون و دریای قصه‌ها (۱۹۹۰)
• آخرین آه عرب مغربی (۱۹۹۵)
• زمین زیر پایش (۱۹۹۹)
• خشم (۲۰۰۱)
• شالیمار دلقک (۲۰۰۵)
• افسونگر فلورانس (۲۰۰۸)
• دو سال و هشت ماه و بیست و هشت شب (۲۰۱۵)
• کاخ زرین (۲۰۱۷)[۶۵]
• کیشوت (۲۰۱۹)

مجموعه‌ها

• بی‌خانمان به میل خود (۱۹۹۲، به همراه آر. جاب‌والا و وی. اس. نایپل)
• شرق، غرب (۱۹۹۴)
• بهترین داستان کوتاه‌های آمریکایی (۲۰۰۸، به‌عنوان ویراستار مهمان)

کتاب‌های کودکان

• هارون و دریای قصه‌ها (۱۹۹۰)
• لوکا و آتش زندگی (۲۰۱۰)

جستارها و کتاب‌های غیرداستانی

• لبخند یوزپلنگ: سفری به نیکاراگوئه (۱۹۸۷)
• وطن‌های خیالی: جستار و نقد ۱۹۸۱–۱۹۹۱ (۱۹۹۲)
• شرق غمگین است (۲۰۰۴)
• زبان‌های حقیقت (۲۰۲۱)

آثار ترجمه شده به فارسی

• شرم. ترجمهٔ مهدی سحابی. تهران: تندر، ۱۳۶۴.[۶۶]
• بچه‌های نیمه‌شب. ترجمهٔ مهدی سحابی. تهران: تندر، ۱۳۶۳.[۶۷]
• آیات شیطانی. ترجمهٔ روشنک ایرانی. بی‌جا: بی‌نا، ۱۳-.[۶۸]
• هارون و دریای قصه‌ها. ترجمهٔ سینا سلیمی، برگردان آزاد اشعار اسماعیل خویی. تهران: باران، ۱۹۹۵. شابک ۹۱۸۸۲۹۶۴۶۶

(برکرفته از سایت ویکی پدیا)